احساس خشکی دهان یا زروستومیا (Xerostomia) به شرایطی اشاره دارد که در آن غدد بزاقی دهان، بزاق کافی برای مرطوب نگه‌داشتن دهان نمی‌سازند. این عارضه از مشکلاتی است که کمتر کسی به آن مبتلا نشده است، خواه که این ابتلا کوتاه‌مدت باشد یا بلندمدت. در هر صورت تقریبا همه ما تجربه این اتفاق را داشته‌ایم. دلایل مختلفی وجود دارد که زبان در دهان‌مان نمی‌چرخد و احساس خشکی در زبان و حفره دهان احساس شود. در هر صورت باید این مشکل را جدی بگیریم؛ چرا که گاهی بیماری‌هایی مانند دیابت، ایدز یا اختلالات تیروئید علت این خشکی هستند. در ادامه همراه ما باشید تا به بررسی علل و راه‌های درمان آن بپردازیم.
خشکی دهان چیست؟
بزاق با اسیدهای خنثی‌سازی تولیدشده توسط باکتری، محدود کردن رشد باکتری‌ها و پاک کردن ذرات مواد غذایی به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند. زمانی که غدد بزاقی ما به اندازه کافی بزاق برای مرطوب نگه داشتن دهان تولید نکنند، خشکی دهان یا زرستومی اتفاق می‌افتد.
کاهش بزاق و خشکی زبان و دهان ممکن است علاوه بر آزاردهنده بودن، تاثیر زیادی روی سلامت کلی شما و سلامت دندان و لثه و همچنین روی اشتها و لذت از غذا داشته باشد. درمان این عارضه تا حد زیادی به علت خشکی بستگی دارد؛ اما چه دلایلی باعث می‌شوند تا بزاق کمتر تولید شود یا چه بیماری‌هایی باعث خشک شدن دهان می‌شوند؟ در ادامه به این سوالات پاسخ می‌دهیم.
علت خشکی دهان چیست؟
علل زیادی برای خشکی دهان وجود دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:
1. مصرف دارو
بسیاری از داروهای نسخهای و غیرنسخهای مانند آنتی هیستامینها، دوکونژستانت‌ها، داروهای فشارخون، داروهای ضداسهال، شلکنندههای عضلانی، داروهای بیاختیاری ادرار، برخی داروهای بیماری پارکینسون و همچنین داروهای ضد افسردگی باعث خشک شدن دهان می‌شوند. به عبارت بهتر، یکی از عوارض مصرف این داروها، خشک شدن دهان است که با مصرف آن‌ها اتفاق می‌افتد.
2. افزایش سن
وقتی سن افزایش پیدا می‌کند، غدد بزاقی دیگر مانند قبل کار نمی‌کنند و طبیعتا ترشحِ کمتر آن‌ها موجب خشک شدن دهان می‌شود که یکی از علائم ناخواسته افزایش سن است. همچنین، برخی کارشناسان معتقدند علت شیوع بیشتر خشکی دهان در افراد پیر این است که مردم این گروه سنی در‌مقایسه با بقیه جمعیت، داروهای بیشتری مصرف می‌کنند که برخی از این داروها سبب بروز خشکی در دهان می‌شوند.
3. مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
دلیل دیگری که باعث احساس خشکی در دهان می‌شود، مصرف دخانیات و مشروبات الکلی است. الکل باعث جذب رطوبت دهان می‌شود و در نتیجه مصرف مداوم آن، این عارضه را تشدید می‌کند. مواد مخدر هم باعث آسیب به غدد تولیدکننده بزاق می‌شود و در طولانی‌مدت باعث کاهش تولید بزاق شده و بوی بد دهان را هم به دنبال دارد.
علت بوی بد دهان چیست و درمان آن چگونه است!
4. بعضی بیماری‌ها
بیماری‌هایی مثل دیابت به دلیل کاهش آب بدن و افزایش ادرار یکی از دلایل شایع ایجاد این عارضه هستند. همچنین، بیماری‌هایی مانند اوریون، کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و اختلالات تیروئید نیز می‌توانند چنین عوارضی را در بدن ایجاد کنند.
5. درمان سرطان
اشعه‌درمانی در ناحیه سر و گردن می‌تواند به غدد بزاقی آسیب برساند که این موضوع باعث تولید کمتر بزاق دهان می‌شود. همچنین، شیمی‌درمانی نیز می‌تواند ساختار و طبیعت بزاق و میزان تولید آن در بدن را تغییر دهد. در کل، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هر دو موجب خشکی دهان می‌شوند.
6. کم آب شدن بدن
قرار گرفتن طولانی درمعرض گرما و تشنگی هم باعث کاهش آب بدن و احساس خشکی در گلو و دهان می‌شود. در واقع هر شرایطی که باعث از بین رفتن آب بدن شود، عامل موثر در ابتلا به خشک شدن دهان است. علاوه بر این، شرایطی مانند تب، تعریق بیش از حد، استفراغ، اسهال، ازدست دادن خون و سوختگی می‌توانند باعث کم‌آبی بدن شوند که این کم‌آبی به خشک شدن دهان می‌انجامد.
7. اضطراب
زمانی که شما دچار استرس می‌شوید، سطح ترشح هورمون کورتیزول افزایش پیدا می‌کند. به این هورمون، هورمون استرس نیز گفته می‌شود. هنگامی که سطح کورتیزول در بزاق افزایش پیدا می‌کند، ترکیب بزاق تغییر کرده و باعث خشکی دهان می‌شود. از این رو، کسانی که اضطراب دارند، باید توجه ویژه‌ای به سلامت دهان و دندان خود داشته باشند؛ زیرا احتمال خشکی دهان و سایر مشکلات دندانی در آن‌ها بیشتر است.
8. تنفس با دهان
یکی دیگر از علت‌های خشکی در دهان، تنفس با دهان است که این اتفاق بیشتر در زمان مسدود شدن مجاری بینی به دلیل سرماخوردگی و آنفولانزا یا حساسیتهای فصلی اتفاق می‌افتد. همچنین، برخی از افرادی که در خواب با دهان نفس می‌کشند نیز چنین احساسی را تجربه می‌کنند.
9. بارداری
خشکی دهان در دوران بارداری یکی از علائم رایج این دوران است و به دلیل تغییرات هورمونی در زمان بارداری رخ می‌دهد و تغییرات شیمیایی زیادی را به دنبال دارد. برخی از دلایل احتمالی خشک شدن دهان در این دوران عبارت‌اند از : عوارض جانبی برخی از داروها، کم‌آب شدن بدن، افزایش حجم خون، بالا رفتن متابولیسم بدن و برفک دهان.
10. آسیب‌ها و تروماهای عصبی
آسیب به اعصابی که وظیفه عصب‌دهی به غدد بزاقی را دارند، می‌تواند باعث اختلال در عملکرد این غدد و درنتیجه خشک شدن دهان شود.
چرا باید خشکی دهان را جدی گرفت؟
این مشکل در درازمدت و درصورت عدم درمان می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد؛ لذا نباید از آن ساده گذشت. برای مثال، باکتری‌هایی که باعث خرابی و بیماریهای دندان می‌شوند در محیط‌های خشک بهتر رشد می‌کنند و باعث ایجاد بوی بد دهان و بیماریهای لثه می‌شوند. التهاب و عفونت ناشی از دندان‌ها می‌تواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و سکته را افزایش بدهد.
علائم خشکی دهان
درست است که علائم این عارضه کاملا مشهود است؛ اما گاهی به غیر از احساس خشکی در دهان و زبان با علائم دیگری نیز همراه است که شامل موارد زیر است:
- بوی بد دهان
- ترک خوردن و پوسته‌پوسته شدن لب
- مشکلات بلع
- بزاق غلیظ
- گلودرد و احساس سوزش و زخم در گلو
- دیسگوسیا (dysgeusia) یا اختلالات چشایی
- مشکلات صحبت کردن
- پوسیدگی و پلاک بیشتر دندان
- مشکلات مربوط به دندان مصنوعی، مشکلات مربوط به نگهداری دندان‌های مصنوعی، زخم‌های دندان‌ها، بیماری دندان و همچنین چسبیدن زبان به کام
- گرفتگی صدا
- سوزش و ترک در سطح زبان
- سختی تنفس
درمان خشکی دهان
درمان خشک شدن دهان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله این که بیمار دارای بیماری یا بیماری زمینه‌ای است یا داروهای خاصی مصرف می‌کند که ممکن است باعث خشکی دهان شود یا خیر. در صورت یافتن علت اصلی، باید اقدامات لازم صورت گیرد تا اثر آن علت به حداقل برسد.
گاهی این عارضه موقت است و تنها با مصرف کمی مایعات مشکل برطرف می‌شود؛ اما گاهی اوقات خشکی دهان مکررا اتفاق می‌افتد و برای شخص آزاردهنده می‌شود که در این شرایط باید به فکر درمان جدی باشیم. برای درمان زروستومیای خفیف یا شدید چند روش پیشنهاد می‌شود که باهم آن‌ها را مرور می‌کنیم:
1. آدامس بجوید یا آبنبات سفت بدون قند بخورید
برای ایجاد رطوبت در دهان باید غدد بزاقی را تحریک به تولید بزاق کرد. جویدن آدامس یکی از راهکارهایی است که باعث تحریک غدد تولیدکننده بزاق می‌شود. البته بهتر است از آدامس‌هایی استفاده کنید که قند کمتری دارند. همچنین، مکیدن آبنبات فاقد قند هم می‌تواند در تحریک غدد بزاق موثر باشد. به عقیده متخصصان عمل جویدن موجب ترشح بیشتر بزاق دهان می‌شود. جویدن سیگنال‌هایی را به انتهای اعصاب و گیرنده‌های عصبی در دهان می‌فرستد که غده پاروتید را تحریک می‌کنند و موجب ترشح بزاق بیشتری می‌شوند.
2. مصرف آنتی‌هیستامین و داروی ضداحتقان را کاهش دهید
داروهایی که استفاده می‌کنید و ممکن است باعث خشک شدن زبان شوند را تغییر دهید. اگر پزشک‌تان معتقد باشد که داروها عامل خشک شدن دهان و زبان‌تان هستند، باید مقدار دارو را تغییر دهد یا داروی دیگری را تجویز کند.
3. با پزشک‌تان مشورت کنید
اگر احساس می‌کنید دهان‌تان خشک است، قبل از هر کاری با پزشک‌تان مشورت کنید. ممکن است خشکی زبان و دهان علائم نوعی بیماری باشد و پزشک بتواند با درمان یا مهار بیماری، مشکل‌تان را هم برطرف کند.
دندانپزشکی دیجیتال دکتر حسینی با داشتن امکانات به‌روز و کادری مجرب، تمام مشکلات دهان و دندان شما را به‌خوبی رفع خواهد کرد.
4. آب کافی بنوشید
در درمان خانگی خشکی دهان، اولین راه مصرف مایعات بیشتر است. مصرف روزانه 8 لیوان آب برای بدن کافی است و علاوه بر آن خوردن غذاهای آبکی مانند سوپ و آبمیوه‌ها می تواند رطوبت بدن را تامین کند. می‌توانید یک بطری آب اسپری‌دار همراه داشته باشید و در فواصل زمانی منظم آن را در دهان خود اسپری کنید تا از خشکی دهان جلوگیری شود.
5. از دهان نفس نکشید
از راه بینی نفس بکشید. تنفس از طریق دهان می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد. برخی از این دلایل عبارت‌اند از: زکام مزمن، پلیپ و انحراف بینی آلرژی، بزرگی لوزه‌ها، سابقه مکیدن انگشت‌ها یا شست، ناهنجاری‌های بدو تولد نظیر گرفتگی مجرای بینی، شکاف سقف دهان و… . در نظر داشته باشید که تنفس از طریق دهان با احتمال بسیار قابل درمان است و نباید برای درمان آن شک کرد. هرچه این درمان زودتر صورت پذیرد، با عوارض کمتری مواجه خواهیم شد و خشکی دهان از بین خواهد رفت.
6. از دهانشویه‌های بدون الکل استفاده کنید
دهانشویه‌ها می‌توانند موجب درمان برخی مشکلات دهان و دندان بشوند؛ ولی پزشکان توصیه می‌کنند که از انواع بدون الکل آن‌ها استفاده کنید. زیرا الکل می‌تواند موجب بروز این مشکل شود که در نتیجه آن لب‌ها ترک می‌خورند و دهان زخم می‌شود. از آن جایی که عدم وجود بزاق خطر پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد، یک دهانشویه حاوی فلوراید و بدون الکل می‌تواند در برطرف کردن این مشکلات موثر باشد.
7. از مصرف کافئین، الکل و تنباکو خودداری کنید
اگر تنباکو می‌کشید یا می‌جوید، این کار را متوقف کنید. زیرا این محصولات باعث خشکی و سوزش می‌شوند. همچنین، سعی کنید میزان مصرف الکل، کافئین و چای را کاهش دهید و از نوشیدنی‌های بدون کافئین استفاده کنید. به‌جای مصرف سیگار یا قلیان، آدامس بجوید تا بتوانید این عادات را ترک کنید.
سخن پایانی
در این مطلب تلاش کردیم تا به موضوع خشکی دهان یا زروستومیا، علل و راه‌های درمان آن بپردازیم. توجه داشته باشید که گاهی این خشکی از حالت خفیف خارج شده و می‌تواند علامت مشکل جدی‌تری باشد. به همین دلیل، باید در این شرایط سریعا به پزشک گوش، حلق و بینی مراجعه کرد. درصورتی که خشکی شدید شود، احتمال پوسیدگی دندان و عفونت لثه بالا می‌رود. اگر در رابطه با این موضوع سوالی دارید، حتما در قسمت نظرات آن را با ما در میان بگذارید.
