تروما چیست؟ تروما یکی از اصطلاحات رایج دندانپزشکی است و برای بعضی صدمات و آسیب‌های دندانی به کار می‌رود. بیشتر اوقات تروما یک پیشامد ناگهانی است و نیازمند اقدامات سریع و به‌موقع است تا بتوان از بروز مشکلات بزرگ‌تر بعدی جلوگیری کرد. آیا می‌دانید در زمان وقوع تروما چه اقدامات اولیه‌ای را در راه دندانپزشکی انجام دهید؟ در ادامه این مقاله به شما خواهیم گفت چگونه با چه اقدامات سریع از این مشکلات پیشگیری کنید.
تروما چیست؟
در متن پیش رو می‌خواهیم به سوال تروما چیست پاسخ دهیم. ترومای دندانی “Dental Trauma” هر گونه آسیب به دندان‌ها، لثه‌ها، استخوان پشتیبان، بافت‌های نرم موجود در لب‌ها و زبان را شامل می‌شود. زمین خوردن و یا تصادف باعث ایجاد بروز تروما می‌شود. بروز تروما علل مختلفی دارد. بعضی از آسیب‌های دندانی خفیف مانند خراش جزئی که نیازی به درمان فوری ندارند نیز تروما محسوب می‌شوند.
انواع تروما کدام اند؟
ترومای دندانی یکی از بیماری های دهان و دندان است که شامل وارد شدن آسیب فیزیکی به دندان‌ها، لثه، استخوان آلوئولی (استخوانی که حفره‌های دندان را نگه می‌دارد)، یا بافت نرم دهان، از جمله لب‌ها و زبان است. انواع مختلفی از آسیب وجود دارد که در دسته تروما دندان قرار می‌گیرند، از جمله موارد زیر:
- لب پر شدن دندان
- شکستگی دندان، از جمله شکستگی ریشه، شکستگی مینا و …
- لق شدن دندان یا دررفتگی ناقص “subluxation“؛ تحرک دندان به دلیل وارد شدن آسیب به ساختارهای نگهدارنده دندان
- گیرکردن دندان در لثه یا وارد شدن دندان به داخل استخوان فک “intrusion“
- کنده شدن دندان (بیرون افتادن) دندان به‌طور کامل از حفره لثه خارج شود
- ترک خوردن دندان
- شکستگی فک
- پارگی لب و پارگی لثه
- لوکساسیون جانبی “Luxation“(در رفتگی مفصل)؛ دندان جابه‌جا شده و استخوان مجاور شکسته می‌شود.
ترومای شکستگی دندان
شکستگی سطحی
به این معنی است که شکستگی فقط به مینای دندان یا همان پوشش خارجی سخت تاج دندان محدود می‌شود. این تروما معمولا جدی نیست مگر اینکه شکستگی یک لبه تیز یا ترک روی دندان ایجاد کند. حتی در این صورت، این لبه تیز را می‌توان به‌راحتی درمان کرد.
شکستگی جدی
اگر دندان به لمس، گرما یا سرما حساس شود، ممکن است شکستگی جدی‌تر باشد؛ یعنی امکان دارد قسمت‌های داخلی و حساس‌تر دندان مانند عاج و پالپ آسیب‌دیده باشد. این آسیب می‌تواند خطر ابتلا به عفونت های باکتریایی را افزایش دهد.
ترومای جابه‌جایی دندان
در این تروما ضربه شدیدتر است و ممکن است دندان را جابه‌جا کند؛ طوری که ممکن است دندان عمیق‌تر در لثه فرو رود یا برعکس از لثه آویزان شود یا حتی ممکن است دندان به پهلو جابه‌جا شود. اگر ضربه بسیار شدید باشد، امکان دارد دندان را به‌طور کامل از بین ببرد یا استخوان نگهدارنده را بشکند. در بیشتر موارد جابه‌جایی دندان، رگ‌های خونی ظریفی که پالپ را تامین می‌کنند آسیب می‌بینند و دندان نیاز به درمان ریشه دارد.
بیماری های لثه چیست و چگونه درمان می‌شوند؟
شایع‌ترین انواع تروما چیست؟
بیشترین ترومای دندانی، شامل لب پر شدن دندان است. از صدمات شدیدتر تروما می‌توان به شکست شدن دندان اشاره کرد. درمان بستگی به نوع، محل و شدت هر آسیب دارد. هر گونه تروما دندانی، حتی اگر به ظاهر خفیف باشد، نیاز به معاینه فوری توسط دندانپزشک یا متخصص ریشه دارد. گاهی اوقات دندان‌های مجاور، آسیب‌های جانبی و غیرقابل دیدنی را متحمل می‌شوند که ممکن است تا هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از آسیب اولیه دندانی مشخص نباشد.
علل تروما چیست؟
بعد از اینکه به سوال تروما چیست پاسخ دادیم می خواهیم به علل بروز تروما بپردازیم، بیشترین علل ترومای دندانی ناشی از تصادفات از جمله سقوط یا هنگام ورزش‌های سخت است. بعضی از موارد به دلیل درگیر شدن در حوادث خشونت‌آمیز مانند دعوا یا آزار فیزیکی است. صدمات دندانی ممکن است به روش‌های مختلفی ایجاد شود:
- ورزش‌های برخوردی مانند بسکتبال
- ورزش‌های سنگین مانند بوکس، کشتی، ورزش‌های رزمی و …
- تصادف با وسایل نقلیه موتوری
- خوردن غذاهای سفت و نوشیدن مایعات داغ
روش‌های تشخیص تروما چیست؟
از طریق زیر انجام می‌شود:
- معاینه توسط دندانپزشک متخصص یا جراح فک و صورت
- عکس رادیوگرافی از دندان برای تعیین میزان آسیب دندان شکسته
- عکس رادیوگرافی از فک پایین برای تشخیص شکستگی فک
اقدامات اولیه تروما چیست؟
در صورت بروز تروما مثل دندان شکسته، افتاده یا لق‌شده باید در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید. مراجعه به دندانپزشک در عرض 30 دقیقه این امکان را به شما می‌دهد که سرنوشت آن دندان را از «ازدست‌رفته» به «نجات‌یافته» تغییر دهید. دندانپزشکی دیجیتال دکتر سید محمدرضا حسینی با داشتن بهترین و مجهزترین امکانات دندانپزشکی آماده ارایه خدمات به شما می‌باشد.
کنده شدن دندان دراثر تروما
- دندان را سریع پیدا کنید؛ چون می‌توان بلافاصله آن را دوباره کاشت. درصورتی که دندان شیری کنده شود ممکن است دندانپزشک نتواند آن را دورباره سرجایش قرار دهد.بهتر است مریض دندان را در جای خود و درون لثه قرار دهد و با گاز گزفتن آن را پایین نگه دارد. این کار از الیاف رباط پریودنتال اطراف دندان محافظت می‌کند تا زمانی که بیمار به دندانپزشکی برسد.
(احتیاط مهم : همیشه دندان افتاده را باید از تاج بگیرید و به ریشه، یعنی قسمتی از دندان که زیر لثه قرار می‌گیرد نباید دست بزنید. دست زدن به ریشه می‌تواند به سلول‌های لازم برای اتصال مجدد استخوان آسیب برساند. در صورت وجود کثیفی روی دندان، نباید سعی کنید دندان را بتراشید تا تمیز شود. فقط کافی است به آرامی با آب شستشو دهید.)
- برای تسکین هرگونه درد یا تورم، از کمپرس سرد روی گونه استفاده کنید.
- باید فورا به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا دندان دوباره کاشته شود. نکته مهم این است که هر چه دیرتر مراجعه کنید، احتمال کاشت مجدد دندان به صورت موفق کمتر می‌شود.
- برای بردن دندان نزد دندانپزشک، باید مطمئن شوید که دندان خشک نمی‌شود. برای مرطوب نگه داشتن آن یا می‌توانید دندان را در محلول‌های مخصوصی که در داروخانه‌ها موجود است بگذارید یا می‌توانید در ظرف حاوی مقدار کمی شیر سرد یا حتی بزاق دهان خودتان قرار دهید.
تروما و شکسته شدن دندان
- دندان شکسته را تمیز و قطعه شکسته را پیدا کنید (فقط برای دندان بزرگسال.)
- هرگونه کثیفی و زباله را از ناحیه آسیب‌دیده بشویید و در صورت وجود تورم، کمپرس سرد روی گونه قرار دهید.
- بلافاصله نزد دندانپزشک خود بروید. شکستگی‌های جزئی را می‌توان به‌راحتی پر کرد؛ اما در صورت آسیب به مینای دندان، عاج یا پالپ، دندان ممکن است با روکش دائمی کامل ترمیم شود. اگر ضربه خیلی شدید باشد، ممکن است دندان هیچ شانسی برای بهبودی نداشته باشد.
جا به جا شدن دندان
- سعی کنید با فشار بسیار ملایم انگشت، آن را به حالت عادی خود برگردانید. نباید به دندان با زور فشار بیاورید.
- برای گاز گرفتن فشار کمی وارد کنید تا دندان حرکت نکند.
- فورا به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک ممکن است دندان را در جای خود به 2 دندان سالم کنار آن آتل بزند.
بریده شدن دندان یا لثه بر اثر تروما
- ناحیه را با آب سرد بشویید تا از هرگونه آلودگی پاک شود.
- کمپرس سرد را روی ناحیه بریده شده بگذارید تا خونریزی متوقف شود.
- اگر خونریزی متوقف نشد به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید؛ زیرا ممکن است نیاز به بخیه وجود داشته باشد.
در تروما دندانی عفونت یک عارضه شایع است؛ اما با مصرف یک دوره آنتی بیوتیک تحت نظر دندانپزشک عفونت قابل کنترل است. با اقدامات به‌موقع و درمان مناسب، می‌توانید روند بهبودی پس از ترومای دندانی را سرعت ببخشید.
روش‌های درمانی تروما چیست؟
درمان بستگی به ماهیت تروما دارد. صدمات وارده به دهان و دندان‌ها باید توسط دندانپزشک معاینه شود؛ به خصوص اگر دندان یا دندان‌ها لق شده یا آسیب دیده باشند. در بعضی موارد، هنگامی که دندان به‌طور قابل مشاهده آسیب دیده است، امکان دارد دندان‌های مجاور نیز آسیب‌هایی داشته باشند که لزوما قابل مشاهده نیستند؛ مگر اینکه در معاینه دندان تشخیص داده شوند.
- دندانپزشک برای دندان ترک خورده یا شکسته، ممکن است یک پرکننده همرنگ دندان برای جایگزینی قسمت ازدست‌رفته دندان توصیه کند. اگر قسمت قابل توجهی از تاج دندان از بین رفته باشد، ممکن است به جای آن یک تاج یا همان روکش قرار داده شود.
- اگر پالپ در معرض دید قرار بگیرد، ممکن است نیاز به درمان کانال ریشه باشد.
- صدمات وارده به دندان‌های پشتی، از جمله شکستگی کاسپ، ممکن است نیاز به درمان کانال ریشه و با روکش کامل داشته باشد.
- آسیب‌های جدی‌تر مانند شکاف دندان ممکن است نیاز به برداشتن کامل دندان داشته باشد.
- دندان‌های از جا درآمده باید توسط دندانپزشک بازسازی شوند و ممکن است نیاز به درمان ریشه باشد.
- کودکان زیر 12 سال ممکن است نیازی به درمان ریشه نداشته باشند؛ زیرا دندان‌های آن‌ها هنوز در حال رشد است و ممکن است به‌تنهایی بهبود یابند. دندانپزشک آن‌ها را به‌دقت بررسی می‌کند تا ببیند آیا به درمان اضافی نیاز است یا خیر.
- اگر سریع عمل شود، ممکن است دندان‌هایی که بیرون افتاده‌اند، دوباره کاشته شوند. باید فورا به دندانپزشک یا متخصص ریشه مراجعه کنید (اگر در عرض 30 تا 40 دقیقه تحت درمان قرار بگیرید، شانس خوبی برای نجات دندان وجود دارد. اگر دیرتر از این زمان مراجعه کنید، شانس نجات دندان به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. اگر دندان پیدا شد، نباید ریشه را لمس کنید! دندانپزشک آن را دوباره در جای خود قرار می‌دهد و یک اسپلینت تثبیت‌کننده برای چند هفته روی آن قرار می‌دهد و پس از آن ممکن است نیاز به درمان ریشه وجود داشته باشد.
- در بعضی موارد، اگر دندان شکسته پیدا نمی‌شود یا اگر به سرعت درمان نشود، ممکن است گزینه‌های درمانی دیگری برای جایگزینی دندان مورد بحث قرار گیرد.
پیشگیری از ترومای دندانی
بیشتر تروما دندانی قابل پیشگیری هستند و این اقدامات احتیاطی خطر ضربه به دندان را به حداقل می‌رساند:
- کمربندهای ایمنی خودرو را همیشه ببندید تا از صدمات در هنگام تصادف در امان بمانید.
- در خودرو کودکان خردسال را در صندلی‌های مناسب خودرو قرار دهید تا ایمن باشند.
- خانه‌ها باید از نظر خطرات احتمالی زمین خوردن و سر خوردن که خطر تروما یا آسیب‌های دندانی را افزایش می‌دهند، کنترل شوند.
- اقدامات محافظتی از کودکان، به ویژه برای کودکان نوپا، را انجام دهید. این اقدامات شامل اقداماتی مانند قرار دادن دروازه‌ها روی پله‌ها، قرار دادن محافظ بر لبه‌های تیز میز و جمع کردن سیم‌های برق است. ورزشکارانی که در ورزش‌های برخوردی و سنگین مانند فوتبال، کشتی و بوکس و … شرکت می‌کنند، باید از محافظ دهان استفاده کنند. همچنین، در ورزش‌های غیرتماسی مانند اسکیت بورد، اسکی، دوچرخه‌سواری و … نیز باید به محافظت از دندان توجه بیشتری داشته باشید.
سخن پایانی درباره تروما دندانی
دندانپزشکان انواع مشکلات دندان را درمان می‌کنند و دندانپزشک هر شخص احتمالا اولین نقطه تماس بیمار پس از Dental Trauma خواهد بود. اندودنتیست‌ها در درمان آسیب‌های وارده به دندان‌ها، با استفاده از مهارت‌ها و تکنیک‌های پیشرفته برای نجات دندان‌های آسیب‌دیده، تخصص دارند.
